Onze kids zijn er gek op: speelgoed. In de meeste huizen met gezinnen vind je bakken vol met lego’s, legers aan barbies, synthetische knuffels en allerlei soorten autootjes. De gekste en grappigste items kun je tegenwoordig voor een prikkie op Amazon scoren. En tegen een krijsende peuter in de Intertoys die per se die plastic graafmachine van belabberde kwaliteit wil, is het lastig nee verkopen. Helaas bevat veel speelgoed allerlei giftige stoffen die schade kunnen aanrichten bij kinderen. Omdat iets in de winkel ligt, betekent niet dat het veilig is voor een kind. Sterker nog, de wereld van speelgoed is een mijnenveld.
Schadelijke chemicaliën in speelgoed
In deze tijd krijgen chemicaliën namelijk een 'onschuldig tot het tegendeel is bewezen'-behandeling. Vaak worden kleinere onafhankelijke tests die twijfelachtige resultaten opleveren, niet serieus genoeg genomen om het publiek te waarschuwen totdat er meer tests zijn gedaan. Pas als er echt uitgebreid onderzoek gedaan is (en de overheid bereid is hiervoor genoeg geld opzij te leggen) en alle neuzen dezelfde kant op wijzen, kan van bovenaf uiteindelijk worden besloten een chemische stof officieel te verbieden.
Dan is er echter al veel leed geschied. Denk aan lood, asbest en, meer recent, parabenen en BPA die onschuldig waren tot het tegendeel bewezen was. Ze werden allemaal tientallen jaren gebruikt en aangeprezen als veilig, voordat er eindelijk genoeg onderzoek was dat uitsluitsel gaf. En dan is er nóg een groot probleem. Zodra een giftige stof officieel wordt verboden, gaan bedrijven massaal gebruik maken van een makkelijke vervanger (denk aan de nieuwe generatie weekmakers DINCH en DEHTP of BPS in plaats van BPA), terwijl deze nog niet uitgebreid zijn getest op gezondheidseffecten.
Het zekere voor het onzekere
Het is daarom veel logischer om zo voorzichtig mogelijk met chemicaliën om te gaan, totdat bewezen is dat ze absoluut veilig zijn. En dan zeker als ze in producten zitten die kinderen gebruiken. Kinderen zijn immers een kwetsbare groep. Ze zitten nog volop in de groei en kunnen meer schade ondervinden door het gebruik van deze nasties.
Met name bij kinderen onder de 3 jaar wil je zo min mogelijk risico nemen. Ze stoppen van alles in hun mond, sabbelen aan alles wat ze tegenkomen en kruipen over de grond tussen het huisstof. Dat huisstof kan weer schadelijke deeltjes bevatten van bijvoorbeeld plastic speelgoed dat afslijt. Maar kinderen kunnen ook via huidcontact met speelgoed giftige stoffen binnenkrijgen. Denk aan sieraden en speelgoedhorloges die langere tijd in aanraking komen met hun huid. Ook kunnen ze vluchtige stoffen inademen die door plastic speelgoed worden uitgestoten. En wat dacht je van microplastics, zoals die miniscule plastic glitters (inmiddels trouwens verboden)...
Zorgwekkende stoffen die veel in speelgoed worden aangetroffen zijn bijvoorbeeld ftalaten (ook wel weekmakers genoemd, gebruikt om speelgoed zacht en buigzaam te maken), bisfenolen (gebruikt om speelgoed hard te maken) en chloorparaffines. Ze worden in verband gebracht met hormoonverstoring, onvruchtbaarheid en kanker.
Ftalaten
Het gebruik van een aantal ftalaten (DEHP, DBP, DiBP, BBP, DiNP, DONP en DIDP) is inmiddels aan banden gelegd. Hun vervangers, DEHTP, ATBC en DINCH, lijken echter niet veel beter te zijn. Zo wordt DINCH gelinkt aan oxidatieve stress en ontstekingsreacties in menselijke cellen en ATBC aan nadelige effecten op het functioneren van de eierstokken bij vrouwen. Zolang er niet meer onderzoek wordt gedaan naar de gezondheidseffecten, zijn deze vervangers allesbehalve veilig te noemen.
Bisfenolen
Hoewel eerst werd gefocust op BPA (Bisfenol A) in grote hoeveelheden, lijken nu zelfs kleine hoeveelheden schade aan te kunnen richten, vooral bij kleine kinderen en zwangere vrouwen. BPA wordt nu massaal vervangen door BPS. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat deze vervanger net zo schadelijk of zelfs schadelijker is als zijn voorganger.
BPS staat op de lijst van SVHC's (Substances of Very High Concern), oftewel Zeer Zorgwekkende Stoffen) van de REACH-verordening (Registratie, Evaluatie, Autorisatie en restrictie van Chemische stoffen) van de Europese Unie. BPS is alleen nog niet gereguleerd dus kunnen bedrijven gewoon doorgaan met het verwerken van deze problematische stof in allerlei producten, ook speelgoed. En dat kan wel eens vergaande gevolgen hebben voor het latere leven van kinderen.
Chloorparaffines
Chloorparaffines worden gebruikt als weekmakers en vlamvertragers (bedoeld om producten minder brandbaar te maken) in plastic. Met deze stoffen is ook van alles mis: ze zijn persistent (niet of nauwelijks afbreekbaar), bioaccumulatief (zich ophopend in het weefsel van ons lichaam), toxisch (giftig) en mogelijk kankerverwekkend.
Ze zijn in lage concentraties toegestaan in producten in de EU en worden steeds vaker vervangen voor MCCP’s die helaas ook bioaccumulatief zijn. MCCP’s worden teruggevonden in borstvoeding en kunnen een gezondheidsrisico vormen voor kinderen die borstvoeding krijgen.
Het heft in eigen handen
Zolang kinderen onvoldoende worden beschermd door de Europese wetgeving en veel bedrijven niet hun verantwoordelijkheid nemen (gelukkig zijn er wel steeds meer pioniers op gifvrij gebied!), moeten ouders het heft in eigen handen nemen. Wat helemaal niet eenvoudig is, want op de verpakking staan meestal niet de chemische ingrediënten vermeld. Het is dus onmogelijk te weten welke giftige stoffen er precies in het speelgoed zitten. Misschien wordt er ‘BPA-vrij’ vermeld op een product, maar bevat het een niet vermelde vervanger die net zo schadelijk is voor de gezondheid.
Er wordt nu voor gepleit om op de verpakking van speelgoed een ingrediëntenlijst te vermelden, net als bij cosmetica het geval is. Die stap naar meer transparantie is zeker positief te noemen. De vraag is wel in hoeverre dit ouders écht gaat helpen een gezondere keuze te maken. De meeste mensen hebben geen scheikunde gestudeerd en om steeds zo’n ingewikkelde ingrediëntenlijst in de winkel in detail te gaan bestuderen, lijkt vrij ondoenlijk.
Wat kun je dan wél doen?
Om je speelgoed voor kids zo gifvrij mogelijk te houden, geven we je hier een paar richtlijnen:
- Plastic, vaak niet zo fantastic
Ook al is het niet altijd makkelijk om plastic te weren, toch is het een heel goed idee je plastic voorraad zoveel mogelijk te beperken. Beter voor hun gezondheid, beter voor het milieu.
- Koop minder speelgoed
Natuurlijk is het allemaal mooi en leuk, maar eigenlijk is zoveel speelgoed helemaal niet nodig. Sterker nog, minder speelgoed bevordert de creativiteit van kids. Je kunt ook een boekje lezen, een spelletje doen of een ervaring beleven. Naar het bos gaan bijvoorbeeld of naar het strand.
- Pas op met zacht plastic
Zacht plastic speelgoed van PVC bevat vaak hoge concentraties ftalaten. Denk aan van die goedkope kleurrijke puzzelmatten. Omdat er over de nieuwe generatie weekmakers nog weinig bekend is, is het beter terughoudend te zijn met het gebruik van speelgoed van zacht plastic.
- Pas (ook) op met hard plastic
Overigens is het niet zo dat al het speelgoed van hard plastic vrij van schadelijke chemicaliën is. Ook daarin worden problematische chemicaliën gevonden. Denk aan BPS, de populaire vervanger van BPA, waarvan dezelfde schadelijke effecten worden verwacht.
- Wees voorzichtig met gerecycled plastic en tweedehands speelgoed
Plastic recycling gebeurt vaak in Afrikaanse of Aziatische landen waar de regels op schadelijke chemicaliën minder streng zijn. Tweedehands speelgoed is populairder dan ooit, maar niet altijd veilig. Dat komt omdat vroeger andere, minder strengere veiligheidsvoorschriften golden voor speelgoed. Bovendien slijt speelgoed met de jaren.
- Ventileer je huis
De grootschalige luchtvervuiling waaraan we allemaal elke dag worden blootgesteld is bekend. Minder bekend is de luchtvervuiling binnenshuis. Zo kan de kinderkamer vluchtige chemische stoffen bevatten die onder meer vrijkomen uit plastic speelgoed. Heb je dus een kamer vol duplo’s of lego’s? Ventileer extra goed en zet alle ventilatieroosters open. Je kunt ook een luchtreiniger overwegen.
- Maak goed schoon
Speelgoed breekt af en daardoor kunnen chemische stoffen in huisstof terechtkomen. Uit onderzoek blijkt dat huisstof ftalaten, vlamvertragers, bisfenolen en chloorparaffines bevat. Kleine kinderen die over de grond kruipen en peuters die alles in hun mond stoppen, krijgen zo veel chemische stoffen binnen. Door regelmatig stofzuigen, dweilen (met natuurlijke schoonmaakmiddelen) en stoffen zorg je ervoor dat ze minder schadelijke chemicaliën binnenkrijgen. Te veel werk? Overweeg een robotstofzuiger (met dweilfunctie).
Je recht om te vragen
In artikel 33 van de REACH-verordening staat dat je als consument het recht hebt om fabrikanten te vragen of er SVHC's in hun producten zitten. Die SVHC's zijn wettelijk toegestane stoffen, maar ze zijn kandidaat om (eventueel) verboden te worden. Op de lijst met SVHC's staan op dit moment 235 stoffen (en er worden continue nieuwe stoffen aan toegevoegd).
Maak vooral gebruik van dit recht om te vragen, want informatieverzoeken geven een belangrijk signaal naar fabrikanten. Je zegt in feite dat je een oogje in het zeil houdt en geen giftige stoffen in hun spullen tolereert. Hoe meer mensen aan de bel trekken en hun recht op informatie uitoefenen, hoe meer fabrikanten gifvrijere productie (hopelijk!) centraal gaan stellen.
Dobberende badeendjes
Tot slot een voorbeeld van een populair speelgoedje onder kids dat eigenlijk ontzettend giftig is: de o zo gezellige badeend. In veel huizen dobberen ze elke avond vrolijk rond in bad en meestal zijn ze niet gemaakt van natuurlijk rubber. Ze zijn daarentegen vaak van goedkoop plastic waarin geregeld ftalaten, bisfenolen en verf en kleuren op basis van petroleum of lood verstopt zitten.
En alsof dat niet erg genoeg is, zijn ze ook nog eens schimmelgevoelig. Er blijft namelijk een laagje water in de badeend staan en dat is een walhalla voor bacteriën. Zelfs de Legionella-bacterie werd in onderzoeken aangetroffen...
Disclaimer (Do Your Own Research): We delen met alle liefde onze ervaringen en kennis met je die we hebben opgedaan in onze zoektocht naar een gifvrij leven. Tegelijkertijd willen we wel benadrukken dat jij als enige verantwoordelijk bent voor jouw gezondheid (dat spreekt voor zich, toch?). De informatie die we hier delen is bedoeld voor algemene educatieve doeleinden en is geen persoonlijk medisch advies. Iedereen is uniek, en wat voor de een werkt, werkt misschien niet voor de ander.