PFAS-vrij

Wat is PFAS?

Eigenlijk zou dit kopje ‘Wat zijn PFAS’ moeten luiden. In tegenstelling tot één specifieke chemische stof, vertegenwoordigt de term PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen) namelijk een complexe groep van duizenden verwante chemicaliën. Deze chemische stoffen zijn door mensen gemaakt, komen van nature niet voor op moeder aarde en zijn nauwelijks afbreekbaar waardoor ze zich in de loop der tijd kunnen ophopen in het lichaam. Inmiddels is bekend dat PFAS gevaarlijk is voor onze gezondheid en kan leiden tot ernstige ziektes. Zo kan PFAS de werking van het immuunsysteem verminderen, gevolgen hebben voor je vruchtbaarheid en kankers veroorzaken. 

Waarom werd (en wordt) PFAS, ondanks de impact op onze lichamen en het milieu, dan toch zoveel gebruikt? Dan heeft alles te maken met een aantal specifieke eigenschappen van PFAS. Zo zijn PFAS chemisch stabiel (ze breken dus niet snel af), water-, vet- en vuilafstotend, hittebestendig en hebben ze een lage oppervlaktespanning. Dit alles maakt PFAS heel aantrekkelijk voor bedrijven. Het resultaat is dat ze in een verbazingwekkend scala aan consumentenproducten worden gebruikt. 

Inmiddels heeft tientallen jaren van intensief gebruik ervoor gezorgd dat grond, water en zelfs het bloed van mensen en dieren over de hele wereld besmet zijn geraakt. 

Wat is PFOA?

PFOA, wat staat voor perfluoroctaanzuur, behoort tot de oudere soorten PFAS en is inmiddels verboden in Europa voor consumentenproducten. De Europese Unie heeft het geclassificeerd als een Zeer Zorgwekkende Stof, wat de hoogste categorie is voor gevaarlijke chemicaliën. PFOA wordt in verband gebracht met ernstige gezondheidsrisico's, waaronder teelbal-, nier- en schildklierkanker. 

Het is belangrijk om te weten dat 'PFOA-vrij' niet hetzelfde is als 'PFAS-vrij'. Momenteel bestaat de PFAS-groep uit duizenden verschillende chemicaliën. De bekendste zijn: PFOS, PFOA en GenX-stoffen.
 

DuPont, Chemours, 3M en een (hele) grote doofpot

Ondanks dat PFAS heel handig kunnen zijn, weten we dus al een tijdje dat er ontzettend heftige nadelen aan kleven. Die informatie over de slechte kanten van PFAS, kwam trouwens niet zomaar tevoorschijn. Decennialang hebben chemische bedrijven, waaronder DuPont, bewijzen van de gezondheidsrisico's van PFAS in de doofpot gestopt. 

Ze wisten dat PFAS kan ophopen in ons bloed en een giftig effect op onze lichamen kunnen hebben, maar verzwegen de feiten voor het publiek.  

Een rechtszaak, in Amerika, bracht deze feiten aan het licht. Deze rechtszaak onthulde bewijs dat DuPont op de hoogte was van de gevaren van PFAS en de vervuiling van drinkwater, maar nagelaten had om zijn werknemers, lokale gemeenschappen en ambtenaren hierover te informeren. Bovendien heeft deze juridische procedure geleid tot onderzoeken die de connectie tussen PFAS en kanker en andere ziekten aantonen. Toch worden PFAS nog op grote schaal gebruikt.      

Filmtips over de doofpot: Dark waters, The devil we know

Weetje: Chemours, in Dordrecht, was vroeger onderdeel van DuPont en heeft ook al een niet te mooie reputatie opgebouwd. Gedurende tientallen jaren stootte de fabriek in Zuid-Holland de potentieel kankerverwekkende stof PFOA uit. In 2012 heeft DuPont, PFOA vervangen door GenX-stoffen in hun productieproces. Inmiddels is duidelijk dat deze stoffen net zo goed schadelijk voor onze gezondheid kunnen zijn. 

PFAS, waar zit het in? 

Sinds de jaren 50 van de vorige eeuw worden PFAS in allerlei producten gestopt vanwege hun handige eigenschappen. Ze zorgen ervoor dat je regenjas waterdicht is, je anti-aanbakpan niet aanbakt en je zonnebrandcrème waterafstotend is. 

Maar dat is niet alles! PFAS zitten soms ook in flosdraad, medicijnen, fotopapier, make-up, verzorgingsproducten, menstruatieondergoed, outdoor-gear, tapijten, elektriciteitskabels, verf, meubels, (kinder-)kleding, schoonmaakproducten, boenwas, smeermiddelen, kartonnen drinkbekers, voedselverpakkingen, gitaarsnaren, yoga leggings, elektronische apparaten, medische hulpmiddelen en waarschijnlijk nog veel meer. 

Tip tegen de overwhelm: Chemsec heeft een ‘PFAS-tool’ gemaakt waarmee je kunt checken of er  - waarschijnlijk - PFAS zit in een bepaald product. Hoewel de tool gemaakt is voor bedrijven, kan het ook voor de bezorgde consument best nuttig zijn.  

PFAS in drinkwater en voedsel

Afgezien van het feit dat PFAS in ontzettend veel dingen zit die we (dagelijks) gebruiken, is het goed om te weten dat PFAS niet beperkt is tot alleen consumentenproducten: ze hebben hun weg gevonden naar ons voedsel en drinkwater. Deze PFAS-chemicaliën komen in het milieu terecht via verschillende routes, zoals industriële lozingen, vervuiling van bodem en water, en luchtverspreiding. Als gevolg daarvan belanden PFAS in de voedselketen en kunnen ze in ons eten en drinken worden aangetroffen.

Het RIVM waarschuwde in 2021 al dat Nederlanders, alleen al via hun voedsel en drinkwater, te veel PFAS binnenkrijgen.  

Hoe weet je of er PFAS in zit?

Helaas is het niet eenvoudig om te achterhalen of de producten die je in de winkel koopt PFAS bevatten. Toen we net begonnen met onze less toxic leven, waren we nog in de veronderstelling dat een grondige bestudering van het etiket wel voldoende zou zijn. Laten we maar met het slechte nieuws beginnen: 

Je zult de term ‘PFAS’ niet tegenkomen op het etiket van een product.

Wel kun je PFAS soms herkennen omdat een ingrediënt op het etiket het woorddeel ‘fluoro’ bevat. Op het etiket van cosmetica-producten kun je dus de ingrediëntenlijst bestuderen en speuren naar ingrediënten-namen met ‘fluoro’ in zich. Safe Cosmetics heeft een lijst samengesteld met de PFAS-chemicaliën die het vaakst worden aangetroffen is cosmetica-producten. 

Het eerlijke verhaal is echter dat er heel veel producten zijn die PFAS kunnen bevatten en die geen aanwijzingen op het etiket tonen. Dat heeft mede te maken met het feit dat de regels voor etikettering per productcategorie verschillen. Wat er verplicht op een etiket moet staan, hangt dus af van het type product. Zo zal je op een etiket van een kledingstuk geen specifieke informatie vinden over alle chemicaliën (waaronder PFAS) die er zijn gebruikt bij de productie van het kledingstuk. 

Zit er PFAS in bakpapier?

PFAS wordt soms gebruikt in bakpapier, bijvoorbeeld als coating om een anti-aanbaklaag te creëren. In Nederland is er, per 2022, echter een verbod op het gebruik van vier soorten PFAS in papier en karton dat in contact komt met voedsel. Eén soort PFAS is nog wel toegestaan voor het gebruik in papier en karton en dat is difosforzuur (CAS: 200013-65-6). Dit type PFAS zou geen gezondheidsrisico’s meebrengen. In hoeverre er ook daadwerkelijk gehandhaafd wordt (het testen op PFAS is niet makkelijk en kost veel geld), is voor ons niet duidelijk. 

Zit er PFAS in kleding?

Ja, er kan PFAS in kleding zitten. Volgens het RIVM is de textielsector zelfs een van de grootste gebruikers van PFAS. PFAS wordt in de textielsector voor meerdere doeleinden ingezet. Het kan bijvoorbeeld worden gebruikt om kleding water-, vet- en vuilafstotend te maken. Onlangs nog bleek uit een onderzoek van de Universiteit van Toronto van 2022 dat 65% van de geteste kledingstukken PFAS bevatte. 

In Amerika zijn er een aantal interessante rechtszaken geweest (of bezig) over het gebruik van PFAS in kleding. Zo stemde het bedrijf Thinx, dat ‘organisch en duurzaam’ menstruatieondergoed verkocht, ermee in zo’n $5 miljoen te betalen om een rechtszaak te schikken over PFAS in hun onderbroekjes. Het is overigens niet duidelijk of andere (Europese) merken menstruatieondergoed verkopen waar PFAS in zit. 

Meer lezen over gif in kleding? Lees deze blog. 

Zit er PFAS in make-up?

Ja, er kan PFAS in je make-up zitten. In de meeste gevallen maakt PFAS het product waterbestendiger, gladder en gemakkelijker aan te brengen. De Deense consumentenbond vond in hun onderzoek PFAS in verschillende cosmetica-producten, waaronder blush, foundation, eyeliner, nagellak en oogschaduw. 

Weetje: in Californië heeft men het opzettelijke gebruik van PFAS in textiel en cosmetica verboden (de wetten treden in 2025 in werking).

Is PFAS schadelijk voor mijn gezondheid? 

Ja, PFAS kunnen (zeer) schadelijk zijn voor je gezondheid. Dat heeft er vooral mee te maken dat PFAS zo hardnekkig zijn (ze breken nauwelijks af) en zich daardoor opstapelen in onze lichamen en dan vooral in organen als de lever, de nieren en in het bloed. 

We vinden het ontzettend zorgwekkend.

PFAS kan o.a. leiden tot:

• Kanker (zoals borstkanker)
• Verminderd immuunsysteem
• Verminderde vruchtbaarheid, miskramen
• Geboorteafwijkingen
• Verhoogd cholesterolgehalte
• Verstoring van de leverwerking
• Schildklier aandoeningen
• Hormoonverstorende effecten

Het cocktaileffect

Hoewel de blootstelling aan PFAS uit een individueel product op zichzelf wellicht geen directe gezondheidsrisico's vormt, kan er wel een potentieel risico ontstaan wanneer we gedurende een langere periode en vanuit verschillende bronnen in ons dagelijks leven aan PFAS worden blootgesteld. Dit noemen we ook wel het cocktaileffect. Het is daarom van belang om niet alleen individuele producten te overwegen, maar ook de totale blootstelling aan PFAS in beschouwing te nemen om een nauwkeuriger beeld te krijgen van de mogelijke gezondheidsimpact. Ons advies is daarom om ervoor te zorgen dat je zo min mogelijk in contact komt met PFAS. 

Het valt overigens op dat de 'veilige niveaus' van PFAS, zoals vastgesteld door overheidsinstanties, in de loop der jaren steeds lager zijn geworden. Met andere woorden, de hoeveelheden PFAS die al schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid zijn veel lager dan oorspronkelijk werd gedacht.

Blootstelling aan PFAS verminderen

PFAS is vrijwel overal. Dat is misschien niet iets wat je wilt horen, maar het is wel het eerlijke verhaal. Het lijkt er vooralsnog op dat je PFAS vooral via je voeding en eten binnenkrijgt. Tel daar nog eens bij op dat we dagelijks worden blootgesteld aan consumentenproducten die vol PFAS zitten en de omvang van de exposure wordt duidelijk.  

Het is vooral de ophoping van PFAS (en andere nasty chemicaliën), ook wel bekend als 'body burden', die ons zorgen baart. 

It adds up. 

Daarom is ons doel om, waar mogelijk, onze blootstelling aan PFAS te verminderen. Dat doen we bijvoorbeeld door te zoeken naar less toxic producten. 

Dit zijn enkele tips en maatregelen die we bij LessToxicPlease persoonlijk toepassen om onze blootstelling aan PFAS te verminderen:

• We gebruiken geen pannen meer met een antiaanbaklaag (zelfs niet als er ‘PFOA-vrij’ of een andere claim op de verpakking staat)
• Als het gaat om producten die water- vuil- of vetafstotend zijn, zoals regenjassen en outdoor-artikelen, zijn we extra voorzichtig
• We proberen synthetische stoffen zoveel mogelijk te vermijden 
• We gebruiken minder make-up en schrappen onnodige verzorgingsproducten (zijn die 4 verschillende huidsmeersels nou echt nodig?)
• We flossen ons draad met PFAS-vrij flosdraad
• We filteren ons drinkwater
• Afhaalmaaltijden en dranken vermijden we zoveel mogelijk (liever dus geen kartonnen koffiebekers ‘to go’ of 'take out' maaltijden)
• Waar mogelijk vermijden we plastic en gaan we voor materialen zoals glas, hout of roestvrijstaal (dus geen plastic voedselbakjes, plastic koffiefilters, etc.)
• We zoeken naar producten die getest zijn op PFAS en houden onderzoeken van organisaties zoals de Deense consumentenbond, Tegengif en MAMAVATION, goed in de gaten

PFAS in voeding

De olifant in de kamer is het gegeven dat we op dit moment de meeste PFAS via onze voeding lijken binnen te krijgen (meer dan 70% als we het RIVM mogen geloven). 

We willen daarom natuurlijk weten welke voedingsmiddelen de hoogste concentraties PFAS bevatten en welke juist de minste. Er is hier, op dit moment, alleen nog (shockerend) weinig onderzoek naar gedaan. We weten dus nog niet zoveel en wat we weten is vaak niet 'dubbel gecheckt'. 

Een paar bevindingen zijn wel al interessant om te delen. Zo heeft het RIVM een aantal voedingsmiddelen op PFAS getest en daaruit bleek onder andere dat kabeljauw, zalm uit blik, tonijn en vissticks veel PFAS bevatten. 

PFAS-anxiety en hoe het ook kan

Misschien ben je na het lezen van al deze info (een beetje) geschrokken, overweldigd, of heb je zelfs al tien vuilniszakken gevuld met producten. We get it. Toen wij begonnen met onze less-toxic-reis zijn er ook heel wat paniekmomenten geweest. En nog steeds, voelen we onszelf soms boos en ontmoedigd door de enorme hoeveelheid aan nasty chemicaliën waaraan we worden blootgesteld. 

Maar te veel angst voor toxic kan óók ontzettend toxic zijn.

Daarnaast zijn niet alle chemicaliën per definitie slecht voor je. We krijgen alleen veel te veel binnen, waardoor de emmer soms overstroomt en dat kan leiden tot allerlei gezondheidsklachten.

LESS TOXIC is dan ook onze missie: de body burden zoveel mogelijk te verkleinen.

Je hoeft dus niet alles in één keer te veranderen. Kleine stapjes maken het verschil.